Tỉnh đắk lắk là gì? Các công bố khoa học về Tỉnh đắk lắk

Khái quát chung về tỉnh Đắk Lắk

Tỉnh Đắk Lắk là một đơn vị hành chính cấp tỉnh thuộc vùng Tây Nguyên của Việt Nam, có diện tích khoảng 13.125 km², đứng thứ 4 cả nước về mặt diện tích. Dân số toàn tỉnh tính đến năm 2023 ước đạt hơn 1,88 triệu người, sinh sống phân bố không đều tại 15 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 1 thành phố, 1 thị xã và 13 huyện.

Thành phố Buôn Ma Thuột là trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế và văn hóa của tỉnh, đồng thời cũng là đô thị loại I trực thuộc tỉnh, được định hướng phát triển thành đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên. Đắk Lắk giáp với các tỉnh Gia Lai, Phú Yên, Khánh Hòa, Lâm Đồng, Đắk Nông và có đường biên giới dài 73 km tiếp giáp Vương quốc Campuchia.

Tỉnh Đắk Lắk có vai trò chiến lược trong khu vực do vị trí trung tâm kết nối các trục Đông – Tây, Nam – Bắc qua cao nguyên. Đây cũng là vùng có tiềm năng lớn về phát triển nông nghiệp, năng lượng tái tạo, đa dạng sinh học và bảo tồn văn hóa bản địa. Thông tin chính thức được cập nhật tại Cổng thông tin điện tử tỉnh Đắk Lắk.

Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên

Đắk Lắk nằm ở trung độ của vùng Tây Nguyên, trong tọa độ khoảng từ 12°9′ đến 13°25′ vĩ độ Bắc và từ 107°28′ đến 108°59′ kinh độ Đông. Địa hình chủ yếu là cao nguyên bazan bằng phẳng, xen kẽ các dãy núi thấp và thung lũng, với độ cao trung bình từ 400–800 mét so với mực nước biển. Địa chất chủ yếu là đất bazan đỏ nâu (Ferralsols), rất phù hợp cho trồng cây công nghiệp lâu năm.

Khí hậu Đắk Lắk thuộc kiểu cận xích đạo gió mùa, chia thành hai mùa rõ rệt:

• Mùa mưa: từ tháng 5 đến tháng 10, lượng mưa trung bình từ 1.800–2.000 mm/năm
• Mùa khô: từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, độ ẩm thấp, nắng nhiều

Nhiệt độ trung bình năm dao động trong khoảng 23–25°C, ít biến động, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, chăn nuôi và sinh sống.

Tỉnh có hệ thống sông hồ và tài nguyên nước mặt phong phú với các sông lớn như Sêrêpôk, Krông Ana, Krông Nô. Đây là nguồn cung nước cho thủy lợi, thủy điện và sinh hoạt. Ngoài ra, các khu rừng đặc dụng như Vườn quốc gia Yok Đôn đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ hệ sinh thái và điều tiết khí hậu vùng.

Yếu tố tự nhiên	Đặc điểm chính
Địa hình	Cao nguyên bazan, xen kẽ đồi núi thấp
Khí hậu	Cận xích đạo gió mùa, 2 mùa rõ rệt
Đất đai	Chủ yếu là đất bazan, giàu dinh dưỡng
Tài nguyên nước	Hệ thống sông Sêrêpôk và phụ lưu phong phú

Lịch sử hình thành và phát triển

Đắk Lắk có lịch sử cư trú lâu đời của các tộc người bản địa như Ê Đê, M’nông, Gia Rai. Các nền văn hóa tiền sử từng hiện diện trên vùng đất này, để lại dấu tích khảo cổ như đồ đá, rìu tay và công cụ nông nghiệp thô sơ. Trong thời kỳ phong kiến, Đắk Lắk thuộc phạm vi ảnh hưởng của các tiểu quốc Tây Nguyên có mối liên hệ lỏng lẻo với triều đình Huế.

Thời Pháp thuộc, vùng này được đặt dưới quyền quản lý của chính quyền bảo hộ và gọi là "Pays Moïs" (vùng của người thiểu số). Năm 1904, tỉnh Đắk Lắk được thành lập với thủ phủ đặt tại Buôn Ma Thuột. Đây là điểm khởi đầu cho quá trình chính danh hóa hành chính tại khu vực. Giai đoạn kháng chiến, Đắk Lắk là căn cứ địa quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Sau năm 1975, Đắk Lắk tiếp tục đóng vai trò trung tâm chính trị – quân sự của Tây Nguyên. Đến năm 2004, tỉnh Đắk Nông được tách ra từ phần phía nam Đắk Lắk, đánh dấu sự điều chỉnh hành chính nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển vùng. Hiện nay, Đắk Lắk đang từng bước hội nhập, hiện đại hóa và định vị vai trò trung tâm vùng.

Dân cư và cấu trúc dân tộc

Tính đến năm 2023, dân số tỉnh Đắk Lắk đạt xấp xỉ 1,88 triệu người, với mật độ trung bình khoảng 143 người/km². Trong đó, người Kinh chiếm đa số (khoảng 65%), còn lại là các dân tộc thiểu số như Ê Đê, M’nông, Tày, Nùng, Thái, Hoa, Gia Rai... Các cộng đồng này phân bố không đồng đều, tập trung chủ yếu ở vùng nông thôn, vùng sâu và vùng biên giới.

Đặc điểm nổi bật là sự hiện diện của các tộc người bản địa Tây Nguyên có hệ thống văn hóa độc đáo, tổ chức xã hội mẫu hệ (Ê Đê, M’nông), truyền thống nhà dài, luật tục và lễ nghi mang tính cộng đồng cao. Âm nhạc cồng chiêng, nghệ thuật kể Khan, rượu cần, lễ hội cúng bến nước... là những biểu hiện điển hình của nền văn hóa phi vật thể đặc sắc.

Tỉnh đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ dân tộc thiểu số như chính sách 135, chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, cấp đất sản xuất và xây dựng hạ tầng vùng đồng bào dân tộc. Đồng thời, các sáng kiến bảo tồn di sản văn hóa đang được tích cực thúc đẩy thông qua hợp tác với UNESCO và các tổ chức nghiên cứu trong nước.

Kinh tế và các ngành chủ lực

Nền kinh tế tỉnh Đắk Lắk chủ yếu dựa vào nông – lâm nghiệp, trong đó nông nghiệp đóng vai trò trụ cột với các loại cây công nghiệp dài ngày như cà phê, cao su, hồ tiêu, điều và cây ăn quả. Diện tích cà phê toàn tỉnh đạt hơn 210.000 ha, chiếm khoảng 30% sản lượng cà phê cả nước. Cà phê Buôn Ma Thuột đã được cấp chỉ dẫn địa lý và có thương hiệu quốc tế.

Ngoài nông nghiệp, Đắk Lắk đang dần chuyển dịch cơ cấu sang công nghiệp chế biến, năng lượng tái tạo và dịch vụ du lịch. Một số ngành công nghiệp chủ lực gồm:

• Chế biến nông sản (cà phê, tiêu, cao su, mía đường)
• Chế biến gỗ và lâm sản
• Điện mặt trời và điện gió

Theo thống kê của Tổng cục Thống kê, GRDP năm 2022 của tỉnh ước đạt 85.326 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 8,98%, cao hơn mức trung bình quốc gia. Tỉnh đặt mục tiêu đến năm 2030 cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng công nghiệp hóa bền vững, ưu tiên công nghệ cao và nông nghiệp xanh. Xem thêm tại Tổng cục Thống kê Việt Nam.

Giáo dục và nghiên cứu khoa học

Hệ thống giáo dục của tỉnh Đắk Lắk tương đối phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục phổ thông và đào tạo nghề. Toàn tỉnh có hơn 800 trường học các cấp, với hơn 500.000 học sinh và hàng chục nghìn giáo viên. Tỷ lệ huy động học sinh ra lớp đạt trên 97%, tuy nhiên còn tồn tại sự chênh lệch giữa khu vực thành thị và nông thôn, vùng sâu vùng xa.

Trên địa bàn tỉnh có một số cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng trọng điểm như:

• Trường Đại học Tây Nguyên – đào tạo đa ngành, có thế mạnh về nông lâm nghiệp và y dược
• Trường Đại học Buôn Ma Thuột – chuyên sâu về khối ngành y tế
• Các cơ sở nghiên cứu trực thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam

Hoạt động nghiên cứu khoa học chủ yếu tập trung vào cải tiến giống cây trồng, ứng dụng công nghệ sinh học trong nông nghiệp, bảo tồn tài nguyên bản địa và phát triển y học cộng đồng. Tỉnh đang triển khai đề án chuyển đổi số giáo dục nhằm cải thiện chất lượng giảng dạy và đào tạo trực tuyến trong giai đoạn hậu đại dịch.

Văn hóa và di sản phi vật thể

Đắk Lắk là một trong những trung tâm văn hóa lớn của khu vực Tây Nguyên, nổi bật với sự đa dạng về phong tục, ngôn ngữ và tín ngưỡng dân gian của hơn 40 dân tộc. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên – trong đó Đắk Lắk đóng vai trò trung tâm – đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại từ năm 2005.

Ngoài cồng chiêng, tỉnh còn có các di sản văn hóa đặc trưng như:

• Lễ hội đua voi tại Buôn Đôn
• Lễ cúng bến nước, lễ bỏ mả của người Ê Đê và M’nông
• Kiến trúc nhà dài, luật tục mẫu hệ
• Âm nhạc dân gian, nghệ thuật kể Khan, dân ca Ê Đê

Chính quyền tỉnh phối hợp với Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch và các tổ chức quốc tế trong công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể, thông qua việc số hóa tư liệu, tổ chức lễ hội truyền thống và đưa di sản vào giáo dục cộng đồng. Tham khảo tại UNESCO Intangible Cultural Heritage.

Du lịch và tiềm năng phát triển

Du lịch Đắk Lắk đang dần khẳng định vai trò trong nền kinh tế dịch vụ với định hướng phát triển bền vững, dựa trên khai thác tiềm năng văn hóa và sinh thái. Các điểm du lịch nổi bật bao gồm:

• Thác Dray Nur, Dray Sap, Gia Long
• Hồ Lắk – hồ nước ngọt tự nhiên lớn thứ hai miền Trung
• Vườn quốc gia Yok Đôn – bảo tồn hệ động thực vật quý hiếm
• Bảo tàng Thế giới Cà phê – điểm đến du lịch văn hóa đương đại

Tỉnh Đắk Lắk đặt mục tiêu đón hơn 1,5 triệu lượt khách mỗi năm đến 2025, với định hướng "du lịch xanh – cộng đồng – bản sắc". Các sản phẩm du lịch đặc trưng đang được phát triển gồm:

1. Du lịch trải nghiệm buôn làng
2. Du lịch sinh thái gắn với bảo tồn rừng
3. Du lịch nông nghiệp và cà phê

Cơ sở hạ tầng du lịch như giao thông, lưu trú, thông tin du lịch đang được đầu tư mở rộng, song vẫn cần cải thiện về quản lý chất lượng dịch vụ, đào tạo nhân lực và quảng bá thương hiệu. Chiến lược du lịch quốc gia được cập nhật tại Tổng cục Du lịch Việt Nam.

Môi trường và tài nguyên thiên nhiên

Đắk Lắk sở hữu hệ sinh thái rừng tự nhiên đa dạng với tổng diện tích rừng và đất lâm nghiệp gần 600.000 ha, chiếm hơn 45% diện tích toàn tỉnh. Vườn quốc gia Yok Đôn – rộng 115.000 ha – là một trong những khu bảo tồn lớn nhất Việt Nam, nơi sinh sống của nhiều loài quý hiếm như voi châu Á, bò tót, hổ Đông Dương, và gỗ quý như căm xe, gõ đỏ.

Tài nguyên đất đai phong phú với hơn 450.000 ha đất bazan thích hợp cho nông nghiệp công nghệ cao. Tài nguyên nước mặt và nước ngầm dồi dào, tuy nhiên đang chịu áp lực khai thác quá mức, nhất là vào mùa khô. Một số dự án điện mặt trời và điện gió đã được triển khai nhằm thay thế năng lượng hóa thạch, giảm áp lực lên môi trường.

Tuy vậy, tỉnh cũng đối mặt với các vấn đề môi trường nghiêm trọng như mất rừng, cháy rừng, suy giảm đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu. Các báo cáo gần đây từ World Bank Vietnam khuyến nghị xây dựng chiến lược quản lý tài nguyên tích hợp và tăng cường giám sát môi trường bằng công nghệ số.

Các chỉ số phát triển và định hướng tương lai

Tỉnh Đắk Lắk đang triển khai nhiều chính sách phát triển bền vững, hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm kinh tế – sinh thái – văn hóa của Tây Nguyên đến năm 2030. Một số chỉ số phát triển đáng chú ý:

Chỉ số	Giá trị (2022)	Ghi chú
GRDP bình quân đầu người	47,5 triệu đồng	Tăng 8,6% so với 2021
Tỷ lệ đô thị hóa	21,3%	Thấp hơn trung bình quốc gia
Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI)	64,73 điểm	Thuộc nhóm trung bình khá

Định hướng phát triển tập trung vào 3 trụ cột chính:

• Nông nghiệp công nghệ cao và hữu cơ
• Du lịch sinh thái – văn hóa – trải nghiệm
• Công nghiệp năng lượng tái tạo và logistics

Tỉnh cũng đang xúc tiến xây dựng quy hoạch vùng liên kết Tây Nguyên để tối ưu hóa nguồn lực và đảm bảo phát triển cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường.

Tài liệu tham khảo

1. Cổng thông tin điện tử tỉnh Đắk Lắk. https://daklak.gov.vn/
2. Tổng cục Thống kê Việt Nam. https://gso.gov.vn/
3. UNESCO. Intangible Cultural Heritage. https://ich.unesco.org/en/RL/space-of-gong-culture-in-the-central-highlands-of-viet-nam-00153
4. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. https://bvhttdl.gov.vn/
5. Vietnam National Administration of Tourism. https://vietnamtourism.gov.vn/
6. World Bank Vietnam. https://www.worldbank.org/en/country/vietnam
7. Trường Đại học Tây Nguyên. http://ttn.edu.vn/